Sau cơn bão Wipha vừa qua và những ký ức về Yagi năm ngoái, người Việt ngày càng quan tâm hơn tới dự báo thiên tai. Trong làn sóng đổi mới ấy, các startup Việt đang góp phần thay đổi toàn cảnh ngành khí tượng – từ dự báo mưa lớn bằng AI đến xuất khẩu tháp cảnh báo lũ sang nước ngoài. Hãy cùng Máy tính CDC tìm hiểu chi tiết ngay sau đây.

WATEC – startup Việt “làm chủ bầu trời”

Năm 2015, WATEC – từng là công ty tư vấn xây dựng, đã chuyển hướng sang phát triển công nghệ quan trắc khí tượng và cảnh báo thiên tai. Bước đi táo bạo này nhanh chóng gây tiếng vang với hệ thống Trạm đo mưa tự động Vrain – hoạt động theo mô hình IoT.

Trạm đo mưa tự động Vrain – hoạt động theo mô hình IoT “Smart Flood Warning Tower”

Không chỉ thu thập lượng mưa, Vrain kết nối dữ liệu cảm biến với bản đồ số, phân tích lưu lượng, cảnh báo ngập lụt theo thời gian thực. Tính đến nay, WATEC đã triển khai hơn 2.500 trạm trên toàn quốc, cùng 125 tháp cảnh báo lũ thông minh tại 16 tỉnh thành, liên kết trực tiếp với các trung tâm điều hành đô thị thông minh.

Đặc biệt, mô hình “Smart Flood Warning Tower” còn được xuất khẩu sang Philippines – quốc gia thường xuyên hứng chịu bão lớn. Đây là minh chứng cho khả năng làm chủ công nghệ của startup Việt trong lĩnh vực khí tượng thủy văn – vốn trước đây chỉ do các viện nghiên cứu hoặc cơ quan nhà nước đảm nhiệm.

Hệ sinh thái công nghệ khí hậu Việt Nam đang hình thành

Không chỉ WATEC, nhiều công ty khác đang góp phần tạo nên hệ sinh thái đổi mới trong ngành khí hậu tại Việt Nam:

• Reecotech – thành lập năm 2012, cung cấp trạm quan trắc thời tiết, khí tượng, chất lượng không khí. Hệ thống của Reecotech đã có mặt tại các cảng lớn như Cam Ranh, Saigon Petro, thủy điện Sông Đà...
• TechCoop và HiveTech Vietnam – các công ty công nghệ bản đồ (GIS) đang phát triển hệ thống phân tích rủi ro thiên tai theo địa phương, phục vụ logistics, quy hoạch đô thị và nông nghiệp thông minh.

Các doanh nghiệp này không chỉ hướng tới việc “dự báo tốt hơn”, mà còn mở ra các mô hình kinh doanh mới như cung cấp dữ liệu thời tiết cho nông dân, chính quyền địa phương, doanh nghiệp vận tải, du lịch…

Trí tuệ nhân tạo chính thức bước vào ngành khí tượng

Từ giữa năm 2024, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia (NCHMF) đã phối hợp nhóm AI của Đại học Bách Khoa Hà Nội phát triển mô hình dự báo mưa lớn bằng trí tuệ nhân tạo.

Các sinh viên Bách khoa nghiên cứu ứng dụng AI tại Viện AI4Life, ĐHBK Hà Nội

AI sử dụng dữ liệu từ vệ tinh, radar, trạm đo và mô hình toàn cầu GFS để đưa ra dự báo trước 2–3 ngày. Thay vì mất hàng giờ tính toán với mô hình vật lý, AI có thể cập nhật liên tục, điều chỉnh theo khu vực, thậm chí xây dựng nhiều kịch bản dự báo thời tiết cực đoan.

Theo đại diện NCHMF, AI không thay thế người làm dự báo, mà là công cụ hỗ trợ mạnh mẽ để mô phỏng tình huống, đưa ra cảnh báo sớm hơn và chính xác hơn – đặc biệt trong mùa mưa bão như hiện nay.

Hạ tầng cảnh báo sớm lan rộng tới vùng sâu, vùng xa

Bên cạnh các startup, một số viện nghiên cứu như Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cũng đang triển khai hệ thống cảm biến cảnh báo lũ quét tại các bản làng miền núi phía Bắc. Dữ liệu truyền qua vệ tinh hoặc mạng di động, giúp cấp xã chủ động cảnh báo và sơ tán dân trước khi thiên tai xảy ra.

Những giải pháp này được kỳ vọng sẽ giúp giảm thiểu thiệt hại nhân mạng tại các khu vực thường xuyên xảy ra lũ ống, lũ quét như Hà Giang, Sơn La, Lai Châu...

Dự báo khí tượng – từ kỹ thuật sang cuộc chơi công nghệ

Theo báo cáo từ New Energy Nexus, giai đoạn 2015–2023, đã có 49 startup công nghệ khí hậu tại Việt Nam được thành lập, thu hút hơn 92 triệu USD vốn tài trợ. Giai đoạn 2021–2023, tốc độ tăng trưởng vốn đầu tư trung bình đạt tới 365%/năm – cho thấy tiềm năng rất lớn của ngành này.

Công nghệ khí hậu tại Việt Nam đang mở ra nhiều cơ hội cho các startup trong bối cảnh biến đổi khí hậu

Dù vậy, công nghệ khí hậu hiện chỉ chiếm 4% tổng vốn đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam, thấp hơn nhiều so với trung bình toàn cầu (10%). Điều này mở ra dư địa tăng trưởng cho các startup Việt trong lĩnh vực vốn đang dần trở thành ưu tiên hàng đầu khi biến đổi khí hậu diễn biến ngày càng phức tạp.

Kết luận

Với sự vào cuộc của cả startup lẫn nhà nước, công nghệ dự báo thiên tai tại Việt Nam đang từng bước hiện đại hóa. Trong bối cảnh mưa bão ngày càng bất thường như bão Wipha vừa qua, những đổi mới này không chỉ là cơ hội kinh doanh, mà còn là “hàng rào công nghệ” giúp Việt Nam ứng phó tốt hơn với thiên tai.