AI “hồi sinh” người đã khuất: Tôn vinh hay vượt quá giới hạn?

Tháng trước, thế giới âm nhạc rúng động khi Ozzy Osbourne – giọng ca chính của nhóm Black Sabbath vừa qua đời – bất ngờ “xuất hiện” trên sân khấu thông qua một deathbot (chatbot mô phỏng người đã mất) do AI tạo ra.

Sự kiện này diễn ra trong buổi hòa nhạc do Rod Stewart tổ chức tại Charlotte, Bắc Carolina (Mỹ), với sự góp mặt của nhiều ngôi sao quá cố khác như Michael Jackson, Tina Turner và Bob Marley – tất cả đều được tái tạo bằng công nghệ AI.

Phản ứng của công chúng chia thành hai luồng: một bên coi đây là cách tôn vinh và lưu giữ di sản, bên còn lại cho rằng việc tái hiện người đã mất theo cách này là phản cảm, thậm chí thiếu tôn trọng.

“Hồi sinh kỹ thuật số” – Xu hướng mới từ công nghệ AI

Không chỉ trong âm nhạc, ý tưởng “gặp lại” người đã khuất qua AI đang lan rộng.

Jim Acosta (cựu phóng viên CNN) từng phỏng vấn phiên bản kỹ thuật số của Joaquin Oliver – nạn nhân vụ xả súng tại Florida năm 2018 – được cha mẹ cậu tạo ra để nghe lại giọng nói con trai.

Alexis Ohanian (đồng sáng lập Reddit) đã rơi nước mắt khi lần đầu “nhìn thấy” video AI tái hiện người mẹ quá cố ôm mình, dựa trên ảnh chụp cũ.

Các công cụ AI ngày nay có thể tạo griefbot, deathbot hay “bản sao AI” từ tin nhắn, email, ghi âm và hình ảnh… giúp tái hiện ngoại hình, giọng nói và phong cách trò chuyện của người đã khuất. Điều từng là giấc mơ xa vời nay trở nên khả thi với chi phí thấp.

Tại Trung Quốc, dịch vụ này đang nở rộ. Chỉ với khoảng 20 nhân dân tệ (~73.000 đồng), có thể tạo bot cơ bản; phiên bản cao cấp hơn có giá tới 50.000 nhân dân tệ (~183 triệu đồng), thường nằm trong gói dịch vụ tang lễ.

AI “hồi sinh” người đã khuất.

Góc nhìn tâm lý: An ủi hay níu kéo nỗi đau?

Theo khảo sát của YouGov (2023), 14% người được hỏi cho biết sẽ cảm thấy an ủi khi tương tác với phiên bản số của người thân đã mất. Nhóm tuổi càng trẻ càng cởi mở hơn với ý tưởng này.

Các chuyên gia cho rằng đây là một dạng “kết nối hậu sự” – vốn tồn tại từ lâu qua việc giữ kỷ vật, xem ảnh, nghe lại giọng nói hoặc đến thăm mộ. Tuy nhiên, với AI, sự kết nối này trở nên liên tục và tương tác được, điều có thể khiến một số người khó chấp nhận thực tế mất mát.

Bà Louise Richardson (ĐH York) cảnh báo: deathbot có thể làm giảm cảm giác nhớ nhung nhưng cũng kéo dài quá trình đau buồn, khiến người ở lại phụ thuộc vào “người ảo” thay vì chữa lành.

Những lo ngại đạo đức và pháp lý

Bên cạnh yếu tố tâm lý, quyền riêng tư và đạo đức là vấn đề lớn:

• Người đã mất không thể đồng ý cho dữ liệu cá nhân được sử dụng.
• Nguy cơ bóp méo hình ảnh hoặc tạo avatar giả mạo vì mục đích trục lợi.
• Một số người đã ghi rõ trong di chúc rằng không muốn dữ liệu của mình bị dùng để tạo deathbot.

Giáo sư luật Victoria Haneman cho rằng người chết nên có “quyền được chết” trong không gian số – nghĩa là thông tin cá nhân cần được xóa bỏ để tránh bị hồi sinh kỹ thuật số trái ý muốn.

Khi công nghệ chạm đến câu hỏi về sự sống – cái chết

Theo Nathan Mladin, tác giả “AI and the Afterlife”, việc hồi sinh người đã khuất bằng AI phản ánh một xu hướng văn hóa: khi niềm tin tôn giáo truyền thống phai nhạt, con người tìm đến công nghệ như một “cánh cửa” hướng tới sự bất tử.

AI có thể tái hiện phiên bản “đẹp nhất” của một người, lược bỏ khuyết điểm, nhưng cũng đặt ra câu hỏi: Liệu công nghệ đang giúp con người xoa dịu nỗi đau, hay đang cố gắng chiến thắng cái chết?